भारतमा बुद्धिजीवीको गिरफ्तारी, दुई सय वर्षदेखिको लडाइँ र अम्बेडकरको सम्बन्ध

भारतीय पुलिसले २८ जुनमा विभिन्न सहरमा छापा मारेर करिब आधा दर्जन सामाजिक अभियन्तालाई गिरफ्तार गर्यो । हैदराबाद, मुम्बई, दिल्ली, राँची, फरिदाबादलगायत सहरबाट साहित्यकार, लेखक, कलाकार तथा बुद्धिजीवीलगायत गिरफ्तारीमा परे । हैदराबाद सिटीबाट वरवर राव, फरिदाबादबाट सुधा भारद्वाज, दिल्लीबाट गौतम नवलखा, मुम्बईबाट वेरनान गोजाल्विस, सुजैन अब्राहम, कान्ति टेकुला, अरुण फरेरा र राँचीबाट फादर स्टेन स्वामी पक्राउ परेका छन् ।

तीबाहेक पनि भारतीय प्रहरीले अन्य सामाजिक अभियन्ताका घरमा छापा मारेको थियो । कतिपयलाई यातना दिएर छाड्यो । उनीहरूलाई निगरानी बढाएको छ । केहीलाई पक्राउ गर्न असफल भयो ।

सामाजिक अभियन्ताको गिरफ्तारीपछि भारतमा विरोधका आवाज चर्किएका छन् । सरकार फाँसीवादी भएको र गरिब, दलित, उत्पीडित तथा तल्लो वर्गमाथि बर्बरता मच्चाइरहेको आरोप लागेको छ । गिरफ्तारीको विरोधमा भारतका छत्तिसगढ, रायपुर, विलासपुरलगायत स्थानमा सडक प्रदर्शन भएको छ । इतिहासकार रोमिला थापरदेखि लेखक अरुन्धती रोयसम्मले यसविरुद्ध बोलेका छन् ।

राज्यले उनीहरूलाई भारतको नक्सलाइड आन्दोलनसँग सम्बन्ध रहेको र उनीहरू भारतीय माओवादीका सदस्य भएको आरोप लगाएको छ । भीमा कोरेगाउँमा गत १ जनवरीमा भएको साम्प्रदायिक हिंसामा उनीहरूको भूमिका रहेको प्रहरीको आरोप छ ।

लडाइँको इतिहास

बुद्धिजीवीहरूको गिरफ्तारीलाई भारतीय पुलिसले भीमा कोरेगाउँ दंगासँग जोडेको छ । कोरेगाउँ दंगा दुई सय वर्षअघिको मराठ साम्राज्यको युद्धसँग सम्बन्धित छ । भीमा कोरेगाउँमा दलित समुदायले करिब दुई सय वर्षअघिको मराठा साम्राज्य र इस्ट इन्डिया कम्पनीबीच भएको युद्धमा महार रेजिमेन्टले प्राप्त गरेको विजयलाई उत्सवका रूपमा मनाउँछन् । महार रेजिमेन्ट उक्त क्षेत्रका दलित समुदायको उल्लेख्य उपस्थिति भएको टुकुडी थियो ।

मराठा त्यहाँको ब्राह्मण शासक पेशावले नेतृत्व गरेको साम्राज्य थियो । इस्ट इन्डिया कम्पनीका तर्फबाट विजयी भए पनि दलित समुदायले यसलाई उत्सवका रूपमा मनाउने गरेको दुई सय वर्ष पूरा भएको छ । उक्त दिन महार रेजिमेन्टको बहादुरी अर्थात् पेशावविरुद्ध दलितको जितको स्मारकका रूपमा पनि स्थापित भइसकेको छ ।

भीमराव अम्बेडकर पनि हरेक वर्ष यो उत्सव मनाउन कोरेगाउँ पुग्ने गरेको बताइन्छ । तर, भारतको हिन्दुवादी सरकारले यसलाई रोक्न विभिन्नखाले आरोप लगाउने गरेको छ । कहिले धार्मिक त कहिले साम्प्रदायिक रूप दिएर यसलाई भाँड्न खोजे पनि यो अब अस्तित्वको लडाइँका रूपमा स्थापित हुन गएको छ । अहिले यही मुद्दासँग जोडिएर बुद्धिजीवीहरू पनि पक्राउ गरिएपछि भारत सरकार झनै आलोचित भएको छ । १ जनवरी २०१८ मा कोरेगाउँमा भएको हिंसामा अहिले पक्राउ गरिएका सामाजिक अभियन्ताको मुख्य भूमिका रहेको प्रहरीको आरोप छ ।

यसरी भयो कोरेगाउँ दंगा

३१ डिसेम्बर २०१७ का दिन दुई सय वर्ष पूरा भएको अवसरमा एउटा विशाल र्‍यालीको आयोजना भएको थियो । विभिन्न संगठन मिलेर आयोजना गरेको र्‍यालीलाई ‘यलगार परिषद्’ नाम दिइएको थियो । र्‍यालीमा ‘भीमा कोरेगाउँ शौर्य दिन प्रेरणा अभियान’ लेखिएको ब्यानर प्रयोग गरिएको थियो । त्यहाँ पपुलर फ्रन्ट अफ इन्डिया, मूल निवासी मुस्लिम मञ्च, छत्रपति शिवाजी मुस्लिम ब्रिगेड, दलित इलम आदि संगठनको सहभागिता थियो ।

र्‍यालीलाई दिवंगत दलित छात्र रोहित बेमुलाकी आमा राधिका बेमुलाले उद्घाटन गरेकी थिइन् । हाइकोर्टका पूर्वचिफ बिजी कोलसे पाटिल, मसलन प्रकाश अम्बेडकर, गुजरातका विधायक जिग्नेश मेवानी, जेएनयूका छात्र उमर खालिद, आदिवासी अभियन्ता सोनी सोरी आदि यो कार्यक्रममा उपस्थित थिए ।

कार्यक्रममा दलितमाथि कसरी अत्याचार हुन सुरु भयो, कसले अत्याचार गर्न सुरु गर्यो र गरिरहेको छ भन्ने विषयमा भाषणबाजी भयो । गुजरातका विधायक जिग्नेश मेवानीले त ‘प्रधानमन्त्री मोदी अहिलेको समयको पेशाव र भाजपा संघ मराठा शासक’ भएको अभिव्यक्ति दिएका थिए ।

वक्ताहरूको भाषणसँगै कलाकारले सांस्कृतिक कार्यक्रम पनि प्रस्तुत गरेका थिए । दोस्रो दिन कार्यक्रम भएको आसपास क्षेत्रमा हिंसा भयो । पेशाव र दलित समुदायबीच ढुंगामुढा भयो । सवारीसाधनमा आगजनी भयो भने एक युवकको मृत्यु पनि भयो । हिंसापछि भारतीय प्रहरीले घटनाको अध्ययन गरिरहेको बताएको थियो । करिब सात महिनापछि प्रहरीले केही लेखक, साहित्यकार तथा सामाजिक अभियन्तालाई दंगा भड्काउन भूमिका खेलेको भन्दै अनुसन्धानका लागि भनेर गिरफ्तार गरेको छ ।

र्‍यालीमै थिएनन् गिरफ्तार अभियन्ता

कोरेगाउँमा ३१ डिसेम्बरका दिन भएको र्‍यालीमा अहिले प्रहरीले छापा मारेर गिरफ्तार गरिएका कोही पनि अभियन्ता उपस्थित थिएनन् । यलगार परिषद्ले आयोजना गरेको कार्यक्रममा प्रकाश अम्बेडकर, जिग्नेश मेवानी, उमर खालिद, रोहित बेमुलाकी आमा, सोनी सोरी, विनय रतन सिंह, प्रशान्त दौँढ, मौलाना अब्दुल हामिद अजहरी वगैरह उपस्थित थिए ।

गिरफ्तार भएकामध्ये सुधा भारद्वाज इन्डियन आइआइटी टपर, वकिल तथा सामाजिक अभियन्ता हुन् । वरवर राव वामपन्थी विचारक तथा कवि हुन् । उनी यसअघि पनि भारतमा संकटकाल लागेका समयमा गिरफ्तार भएका थिए । गौतम नवलखा अंग्रेजी पत्रिका ‘इकोनोमिक एन्ड पोलिटिकल विक्ली’का सल्लाहकार सम्पादक हुन् ।

त्यस्तै, अरुण फरेरा पनि वकिल हुन् । उनी भीमा कोरेगाँउ हिंसाको सिलसिलामा गिरफ्तार भएका दलित कार्यकर्ताको पक्षमा वकालत गरिरहेका थिए । वरनान गोन्जालिस लेखक तथा सामाजिक कार्यकर्ता हुन् । उनी मुम्बई विश्वविद्यालयका गोल्ड मेडलिस्ट पनि हुन् ।

मोदी सरकारको आलोचना

प्रहरीले गिरफ्तार गरिएका अभियन्तालाई नक्सलवाडी माओवादीदेखि साम्प्रदायिक हिंसा भड्काएकोसम्मका आरोप लगाएको छ । अदालतले उनीहरूलाई नजरबन्दमा राख्न आदेश दिएको छ । त्यसको विरोधमा भारतका विभिन्न सहरमा सडक प्रदर्शन भएका छन् भने मानवअधिकारकर्मी तथा लेखक, साहित्यकारले विरोध जनाएका छन् । उनीहरूले मोदी फाँसीवादी हुँदै गएको आरोप लगाएका छन् ।

इतिहासकार रोमिला थापर, प्रभात पटनायक, सतीश देशपाण्डे, देवकी जैन र माया दारुवालाले दायर गरेको गिरफ्तारीविरुद्धको रिटमा सुनुवाइ गर्दै अदालतले आगामी ६ सेप्टेम्बरमा सुनुवाइ हुने बताएको छ ।
अभियन्ताहरूको तर्फबाट वकालत गरेका वकिलहरूले ‘जो अरूको अधिकारका लागि आवाज उठाइरहेको छ, उसैको मुख थुन्न खोज्नु लोकतन्त्रका लागि खतरनाक’ भएको प्रतिक्रिया दिएका छन् ।

सम्भाजी भिडेः कोरेगाउँ हिंसाका कमान्डर

जो गिरफ्तार भए ती र्‍यालीमा थिएनन् । जो र्‍यालीमा थिए ती गिरफ्तार भएनन् । जो आरोपित थिए उनी पुलिससँग गुपचुपै छन् र बजारको चर्चामा । ती हुन् सम्भाजी भिडे, श्री शिव प्रतिष्ठान हिन्दुस्तानका संस्थापक । आखिर को हुन् ती गुपचुपवाला व्यक्ति ?

बिबिसीका पत्रकार गणेश जोशीका अनुसार ८० वर्षीय सम्भाजी भिडेले एमएमसीसम्मको अध्ययन गरेका छन् । उनको वास्तविक नाम मनोहर भिडे हो । उनी भारतको सांगली जिल्लाका बासिन्दा हुन् । सांगलीमा एक समय बाबाराव भिडे नामका एक व्यक्ति भाजपा आरएसएसका ठूलै कार्यकर्ता थिए । सम्भाजी उनै बाबारावका भतिजा हुन् । उनले संगठनको तल्लो तहबाट त्यहाँ काम गरे । तर, पछि संगठनले उनलाई त्यहाँबाट हटाउने निर्णय गर्यो । त्यो निर्णयमा असन्तुष्ट भएपछि उनले समानान्तर संगठन खोले ।

मुख्य संगठन आरएसएसले विजयदशमीमा आयोजना गर्ने यालीको जवाफमा उनले खोलेको समानान्तर संगठनले दौड प्रतियोगिता आयोजना गर्न थाल्यो । पछि राजजन्मभूमि आन्दोलन सुरु भएपछि उनको संगठनलाई धेरै समर्थन मिल्न पुग्यो । उनी त्यो क्षेत्रमा बलियो पकड बनाउन सफल भए ।

रायगढ किल्लामा उनले एक सय ४४ किलो सुनको सिंहासन बनाउने वाचा गरेका छन् । सन् २००९ मा यस संगठनले अन्य हिन्दुवादी संगठनसँग मिलेर ‘जोधा अकबर’ फिल्मको विरोध गरेको थियो । जसका कारण सांगली, सतारा, कोल्हापुरलगायत जिल्लामा भयानक हिंसा भएको थियो ।

(एजेन्सीको सहयोगमा)

भदौ १६ २०७५ को नयाँ पत्रिका दैनिकमा प्रकाशित रिपोर्ट